با همکاری آقای ایرج صفایی، کارشناس رصدخانه دانشگاه کاشان فیلم مستند استرلاب با موضوع تاریخچه، انواع، ساختار، چگونگی ساخت و کاربرد این ابزار اخترشناسی قدیم ساخته شد.
سید جمال کشاورز به سفارش معاونت صنایع دستی استان اصفهان این فیلم را ساختند. مشاور علمی و طراح استرلاب در این فیلم کارشناس رصدخانه دانشگاه کاشان بودند. این فیلم بخشی از پژوهشهای ایرج صفایی در پانزده سال اخیر را در مورد این ابزار به تصویر کشیده است. در این فیلم بخشهای طراحی و کاربرد استرلاب در رصدخانه دانشگاه کاشان فیلمبرداری شده است. مدیر فیلمبرداری این طرح آقای آرش جانثاری بوده و آقای منصور حافظ پرست به عنوان قلمزن در این طرح همکاری نموده اند. مراحل ساخت این ابزار نیز در کارگاههای گوناگونی در شهر اصفهان انجام گرفته و به تصویر کشیده است. هدف اصلی این پروژه نمایش فعال بودن جامعه علمی و صنعتی اصفهان در زمینه ساخت استرلاب بوده و بسیاری از هنرهای دستی مرتبط با موضوع را معرفی نموده است. پژوهشهای میدانی کارگردان و فیلم برداری این فیلم حدود پانزده ماه به طول انجامید و امید است این دانش و هنر ایرانی در کمترین زمان به ثبت ملی برسد.
استرلاب مهمترین ابزار نجوم قدیم است که قدمتی چند هزار ساله دارد. این ابزار برای اندازه گیری و پردازش داده های نجومی به کار می رفته است. البته چندی است در جامعه ما مورد بی مهری قرار گرفته است. هرچند در طراحی بسیار از ابزارهای پیشرفته کنونی از ساختار استرلاب الگوبردای شده است. اگرچه راجع به مخترع آن نمی توان به صراحت سخن گفت. اما در نجوم قدیم و نجوم باستان ایران استفاده زیادی از آن می شده است. در ادبیات کهن ازجمله شاهنامه فردوسی و اشعار شاعران بزرگ ایرانی نیز جایگاه ویژه ای دارد. بخش زیادی از تکامل استرلاب در ایران پهناور انجام گرفته است. به همین دلیل دقیق ترین و متنوع ترین گونه های استرلاب در منطقه ایران بزرگ طراحی و ساخته شده است. بنابراین شاید به گزاف نباشد که این ابزار را ایرانی بدانیم.
لازم به ذکر است ایرج صفایی تاکنون پژوهش گسترده ای در زمینه ابزارهای نجوم قدیم ایران انجام داده اند. از این بین به بازطراحی و احیای سیزده گونه استرلاب می توان اشاره نمود. شاید در مورد بسیاری از گونه های استرلاب تنها نامی در برخی کتابها آورده شده است. اما ایشان با هزینه شخصی تاکنون شش گونه آن را ساخته اند. و گاه مقاله هایی نیز در این زمینه ارائه کرده اند. بخشی از مهمترین فعالیتهای ایشان در زمینه احیای ابزار های نجوم قدیم که تاکنون اعلام عمومی شده است می توان به موارد زیر اشاره نمود:
- تلفيق ربع مقنطر ، ربع مجيب و ربع ساعتي به عنوان سه ابزار نجوم قديم و ساخت آن
- طراحي و ساخت زرقاله
- احياء ، طراحي و ساخت استرلاب زورقي
- طراحي و ساخت استرلاب مسطح
- احياء طراحي و ساخت چند صفحه ويژه براي استرلاب مسطح
- ارائه مقالاتي در باره ابزارهاي نجوم قديم
- طراحي و چاپ و انتشار كيت آموزشي استرلاب
- راه اندازي مركز بايگاني ، پزوهش و نشر ميراث علمي جمشيد كاشاني
- نگارش خودآموز كار با استرلاب
- طراحی و نظارت بر اجرای دو ساعت آفتاب مدل سیاره ای با لگوبرداری از ذات الحلق
- احيا، طراحي و ساخت استرلاب مسطري با قطر 280 ميليمتر از جنس فلز برنج
- طراحي و ساخت ساعت آفتابي مدل استوانه اي از جنس فلز برنج
- طراحی و اقدام به ساخت بیش از ده ابزار نجوم قدیم که بنا به دلایلی تاکنون اعلام عمومی نشده است
کلمات کليدي : فیلم مستند استرلاب اسطرلاب ایرانی ثبت ملی