طراحي و انتشار كيت آموزشي استرلاب در رصدخانه دانشگاه كاشان

همزمان با سال جهاني نجوم كيت آموزشي استرلاب مسطح توسط مهندس صفايي ، كارشناس رصدخانه دانشگاه كاشان طراحي و  ساخته شد و با حمايت معاونت پژوهشي اين دانشگاه منتشر گرديد.

توجه به پيشينه درخشان علمي ايران خصوصا دانش اخترشناسي باستاني ايران نتنها مي تواند به شناخت هويت تاريخي اين سرزمين كمك كند، بلكه انگيزه خوبي در بين جوانان ايجاد مي كند. تا در راه توسعه علمي محكم تر قدم بردارند. از آنجا كه استرلاب مهم ترين ابزار نجوم قديم به حساب مي آيد . به وسيله آن علاوه بر اندازه گيري هاي نجومي و مهندسي ، نسبت به پردازش اطلاعات نيز اقدام مي نموده اند. بنابراين در بين مردم عادي زمان قديم وسيله عجيبي به شمار مي رفته است. اما در زمان حاضر استفاده مستقيم از اين ابزار منسوخ شده و عموما كاربري هاي موهومي براي اين ابزار متصور مي شوند. لذا بر آن شديم تا علاوه بر انجام فعاليت هاي پژوهشي در زمينه ابزارهاي نجوم قديم نمونه هايي از آن را براي استفاده عموم مردم  بصورت ساده شده تهيه و در دسترس علاقمندان قرار دهيم.

كيت آموزشي تهيه شده شامل يك استرلاب مقوايي مسطح است. كه براي عرض جغرافيايي 34 درجه شمالي ( عرض جغرافيايي رصدخانه ) طراحي شده است. ولي با تقريب خوبي در بسياري از مناطق ايران قابل استفاده است. و نيز راهنماي استفاده از آن كه اطلاعت خوبي در رابطه با تاريخچه، ساختار و چگونگي كاربرد اين بزرار در اختيار علاقمندان قرار مي دهد.

استرلاب مسطح طراحي شده شامل شبكه اي از خطوط ارتفاع با فاصله پنج درجه و خطوط سمت با فاصله ده درجه مي باشد. و در طراحي شبكيه يا صفحه عنكبوتي آن موقعيت 28 ستاره بر اساس مختصات آنها در سال 1388 خورشيدي درج گرديده است. در روي صفه خطوط ساعات معوج، زمان سپيده و زمان مغرب رسم گرديده است. و در پشت استرلاب خطوط جيپ( سينوس )، خطوط ساعات معوجه، خطوط سمت قبله در بعضي از شهرهاي مهم ايران و خطوط غايت ارتفاع خورشيد در عرضهاي جغرافيايي مختلف در نيمه بالايي رسم شده است. در نيمه پاييني جدول تطبيق تقويمها، خطوط ظل اصابع  و اقدام( تانژانت و كتانژانت ) درج گرديده است.

در راهنماي استفاده از استرلاب،  تاريچه ، ساختار و نامگذاري قطعات و چگونگي طراحي استرلاب توصيف شده است. سپس دوازده مورد از كاربردهاي اوليه اين ابزار به  شرح زير توضيح داده شده است.

1-اندازه گيری زاويه ارتفاعی

2- تعيين موقعيت اجرام سماوی

3-محاسبه زمان طلوع،غروب يا رسيدن به خط نصف النهار برای خورشيد يا هرجسم سماوی ديگر

4-تعيين ساعت شبانه روز

              الف- تعيين ساعات مستوي

              ب- تعيين ساعات معوج به وسيله صفحه روي استرلاب

              ج- تعيين ساعات معوجه با استفاده از ربع ارتفاع (ربع سينوسها)

5- تعيين اوقات شرعي

6- تعيين مختصات سماوي اجرامي غير از خورشيد و ستارگان

7-  جهت يابي به وسيله استرلاب

8- قبله يابي به وسيله استرلاب

9- تعيين حداكثر زاويه ارتفاع خورشيد( غايت ارتفاع) در هر روز از سال در كليه عرضهاي جغرافيايي ايران

10- تعيين جيپ (سينوس) زاويه هاي از صفر تا نود درجه

11- تطبيق تقويم ها

12-كاربردهاي مهندسي استرلاب

اين مجموعه توسط ا.صفايي كارشناس رصدخانه دانشگاه كاشان طراحي و ساخته شده است . از جمله اقدامات ايشان در اين زمينه مي توان به موارد زير اشاره نمود:

طراحي و ساخت استرلاب زرقاله

طراحي و ساخت استرلاب زورقي

طراحي و ساخت استرلاب مسطح

برگزاري كارگاه هاي آموزشي مختلف با موضوع استرلاب و ساعت آفتابي

طراحي چاپ و انتشار ساعت آفتابي افقي

طراحي و نظارت بر اجراي بزرگترين ساعت آفتابي مدل سياره اي ايران توسط يكي از دانشجويان

راه اندازي مركز بايگاني ، پژوهش و نشر ميراث علمي جمشيد كاشاني