كارشناس رصدخانه دانشگاه كاشان اقدام به ساخت نوعي استرلاب منحصر به فرد با نام استرلاب زورقي نمود.
مهندس صفايي، پژوهشگر علم نجوم و سازنده اين ابزار كه قبلا نيز استرلاب زرقاله را ساخته و مقالاتي در مورد آن ارائه نموده، استرلاب زورقي از جنس برنج و با قطر ۲۸سانتيمتر طراحي و ساخته است. مهمترين علامت و ويژگي اين استرلاب كاركرد آن بر اساس حركت وضعي زمين مي باشد. و نشان دهنده اين واقعيت است كه حدود يكهزار سال پيش ايرانيان علاوه بر كروي بودن زمين به حركت وضعي آن هم اعتقاد داشته اند. هرچند در كتابها و مقالات اشاره به چنين ابزاري مي شده ولي تاكنون كسي نسبت به احياي آن اقدام ننموده است. در زمستان 1387 يك دانشمند هلندي به نام پروفسور هوخندايك با همكاري دكتر محمد باقري از بنياد دايره المعارف اسلامي اقدام به برگزاري كارگاه آموزشي با همين موضوع در ايران نمود. و انگيزه اي شد تا كارشناس رصدخانه دانشگاه كاشان در خصوص احياي اين ابزار اقدام نمايد. اين ابزار با هزينه شخصي و براي عرض جقرافيايي 32 درجه شمالي طراحي گرديده است. در شكل زير اين استرلاب زورقي در مقايسه با يك استرلاب مسطح كه البته در اندازه كوچكتر ساخته شده را مي بينيد:
سازنده اين ابراز نجومي حدود ۹سال در زمينه اخترشناسي باستاني و مخصوصا ابزارهاي نجوم قديم همچون استرلاب و ساعت آفتابي فعاليت نموده است. در طراحي و ساخت استرلاب زورقي كاربردهاي زيادي نيز نسبت به نمونه‌هاي قديمي موجود بر آن بيفزايد. اين ابزار نجومي با طراحي و هزينه شخصي انجام گرفته و با توجه به تغيير جزئي ساختار آسمان مشابه آن براي استفاده در قرن حاضر در ايران و حتي جهان ساخته نشده است. و تنها نمونه هاي ساده شده مقوايي توسط سازنده اين ابزار و نيز پروفسور هوخندايك طراحي شده است.ايشان همچنين اقدام به طراحي و ساخت چند ابزار نجوم قديم نموده اند كه از جمله به موارد زير مي توان اشاره نمود:
- طراحي و ساخت زرقاله
- احياء ، طراحي و ساخت استرلاب زورقي
- طراحي و ساخت استرلاب مسطح
- طراحي و ساخت ساعت آفتابي استوانه اي
- تلفيق ربع مقنطر ، ربع مجيب و ربع ساعتي و طراحي و ساخت آن
- احياء طراحي و ساخت چند صفحه ويژه براي استرلاب مسطح
- ارائه مقالاتي در باره ابزارهاي نجوم قديم
- طراحي و چاپ و انتشار كيت آموزشي استرلاب
- بازآفرینی و ساخت استرلاب مسطری
- طراحي چاپ و انتشار ساعت آفتابي افقي
- طراحي و نظارت بر اجراي بزرگترين ساعت آفتابي مدل سياره اي ايران توسط يكي از دانشجويان
استرلاب يكي از مهمترين ابزارهاي نجومي است كه هزاران سال پيش براي اندازه‌گيري زوايا و پارامترهاي نجومي و تجزيه و تحليل داده‌هاي نجومي مورد استفاده قرار مي گرفته است. و درواقع يك ابزار چند منظوره بوده كه پيشينيان به عنوان يك كامپيوتر آنالوگ از آن بهره فراوان گرفته‌اند و همچنين امروزه نيز بسياري از ابزارهاي كنوني با الگوبرداري از استرلاب ساخته شده است. در استرلابها معمولا از دو يا چند دستگاه مختصات كروي مربوط به آسمان كه نسبت به يكديگر متحرك مي باشند استفاده مي شود. و اغلب زمين ساكن در نظر گرفته شده و ستارگان و اجرام آسماني نسبت به آن در حركتند. اما در استرلاب زورقي، ستارگان نسبت به ناظر ساكن در نظر گرفته شده و افق ناظر متحرك است. بنابراين طراح آن كه ابوسعيد سجزي ( اهل سيستان يا منطقه سگزي اصفهان بوده ) به حركت وضعي زمين اعتقاد داشته است. كه در بسياري از متون قديمي نجوم همچون كتابهاي ابوريحان بيروني بدان اشاره گرديده است. در ساختار اين ابزار افق ناظر و شاخص مياني آن به شكلي ويژه است كه زورق هاي بادباني را در ذهن تداعي مي كند بنابراين اين نوع استرلاب به استرلاب زورقي شهرت دارد.
کلمات کليدي : استرلاب زورقي اسطرلاب نجوم قديم اخترشناسي باستان astrolabe
