چارتاقي نياسر يك بناي باستاني با قدمتي حدود 2000 سال است . اين بنا يكي از مجموعه بناهايي است كه از اواخر دوران اشكاني و اوايل ساساني به جاي مانده است. در اين بناها قاعده سازه تقريبا مربعي است. چهار ستون در چهار گوشه بنا قرار گرفته و با چهار تاق بيضي شكل به همديگر متصل شده و در بالاي بنا به شكل مربع مي رسد. سپس با ايجاد چهار عدد پاتاق در گوشه هاي اين مربع ، يك شكل هشت ضلعي ايجاد مي شود . كه گنبد بر روي آن قرار مي گيرد.
تاقبل از ساخت چارتاقيها بشر براي ايجاد سقف از ساختار تخت استفاده مي نمود. اين گونه از سقف هاي تخت از جنس چوب و يا نهايتا تخته سنگ ساخته مي شده است. بر اساس نظر آندره گدار در كتاب آثار ايران تا قبل از ساخت چارتاقي ها فقط دو نمونه تصوير از سقفهاي گنبدي در مصر باستان و ميان رودان ( بين النهرين ) برجاي مانده است. بنابر اين چارتاقي هاي ايران اولين نمونه سقف گنبدي است كه بر جاي مانده است. بطوري كه اين گونه سقف با كنار هم قرار دادن قطعات كوچك سنگ به شكل گنبد با رعايت اصل تجزيه نيرو ها ساخته شده است. بنابر اين چارتاقي ها، يكي از مهم ترين اسناد جهش معماري جهان و افتخار معماري ايران محسوب مي شود. تكامل اين گونه از معماري در ساختار مساجد كاملا مشخص است.
اما در معماري ايراني چهار ، چليپا ، مربع ، صليب و صليب شكسته نماد جاودانگي است. اين گونه عناصر معماري را در آرامگاه ها از چند هزار سال قبل تاكنون مي توان مشاهده نمود. از سويي گنبد نيز نماد آسمان است. در چارتاقي ها اين دو عنصر معماري به طرز بسيار ماهرانه اي با يكديگر تلفيق شده است.
با توجه با وجود غار رئيس ( يا سوراخ ريس ) ، و چشمه نياسر به عنوان نماد آناهيتا و بعضي از موارد ديگر مي توان حدس زد كه اين بنا يك بناي آييني است. چرا كه آثار مهراوه يا همان  پرستشگاه مهر در زير زمين ( غار رئيس )در فاصله اندكي از آن قرار دارد. و  احتمالا با آيين مهر يا ميترا ارتباط داشته است.
بر اساس نظر آقاي رضا مرادي غياث آبادي زاويه قرار گيري بنا بگونه اي است، كه در زمانهاي مشخصي از سال  ( براي نمونه  انقلابين و اعتدالين ) طلوع و غروب خورشيد از بين ستونهاي چارتاقي نياسر قابل مشاهده است. بر اساس مطالعات پنج سال اخير آقاي صفايي كارشناس رصدخانه دانشگاه كاشان در مورد نظريه آقاي غياث آبادي، مي توان طلوع خورشيد را در انقلابين يعني اول تير ماه و اول دي ماه  از زاويه خاصي از بين ستونها مشاهده نمود. ولي اين پديده منحصر به يك روز نمي شود. و در هريك از دو مورد در يك بازه زماني چند روزه  قابل مشاهده مي باشد. اما از آنجا كه در زبان فارسي رصدخانه به مجموعه بناهايي اتلاق مي شود  كه صرفا فعاليت تحقيقاتي نجوم در آن انجام مي شود. بنابراين نمي توان به سادگي عنوان رصدخانه، به چارتاقي نياسر داد. هرچند دوره ساخت بنا مربوط به يكي از دوره هاي درخشش دانش اخترشناسي ايران باستان مي شود.

در تصوير زير مي توانيد طلوع خورشيد را از بين ستونهاي چارتاقي نياسر در انقلاب تابستاني 1389 مشاهده نماييد:



در روز يكم تير دقايقي پس از طلوع خورشيد، جلسه پرسش و پاسخ با حضور جناب آقاي غياث آبادي و آقاي صفايي كارشناس رصدخانه دانشگاه كاشان در اين رصدخانه در نياسر كاشان برگزار مي شود لذا از علاقمندان و صاحب نظران دعوت مي شود. تا در اين نشست علمي حضور پيدا كنند.


مطالب بيشتر:
گزارشي از يك بناي باستاني در ايرلند
آيا چارتاقي نياسر يك بناي ميترايي است؟
گزارش برگزاري چهارمين نشست علمي چارتاقي نياسر
برگزاري سومين نشست چارتاقي نياسر
گزارش برگزاري دومين نشست علمي چارتاقي نياسر
گزارش برگزاري گردهمايي چارتاقي نياسر از دريچه نجوم
تولد خورشيد يا انقلاب زمستاني در چارتاقي نياسر