حدود 6 سال از تشکیل پرونده استرلاب به عنوان میراث ناملموس در اصفهان می‌گذرد. میراثی که هویت علمی ایران و به‌خصوص شهر اصفهان محسوب می‌شود. با وجود اهمیتی که این موضوع دارد و در حالی که عرب‌ها به دنبال ثبت استرلاب عربی هستند، کارشناسان ایرانی همواره در انتظار خبری از سوی مسئولان کشوری نشسته‌اند...

1396/02/09

به گفته منابع آگاه، موانعی وجود دارد که در دادن یک شماره ثبت به این پرونده تعلل می‌کند و کارشناسان از این موضوع ابراز نگرانی می‌کنند. تنها به این دلیل که استرلاب میراثی ناملموس است و بیم آن می‌رود که کشور دیگری از این فرصت استفاده کرده و آن را به نام خود به ثبت جهانی رساند.
در سال‌های اخیر بسیار شاهد این موضوع بوده‌ایم که کشورهای آسیایی و به‌خصوص حوزه خلیج فارس اقدام به ثبت آثار ناملموس ایران به نام خود آن هم در حوزه جهانی کرده اند. بادگیرها، چوگان و یا شخصیت ابوعلی سینا نمونه‌هایی از این دست است که به نام دیگر کشورها ثبت شده‌اند و ما در مقابل تنها افسوس خورده‌ایم.
 در مورد استرلاب نیز این نگرانی وجود دارد که کشورهای دیگر از این تعلل استفاده کرده و این هویت علمی را به نام خود کنند. چنانکه عراق بعد از تغییر حکومت صدام حسین، با تغییر ظاهر پول خود عکس استرلاب را روی پولشان طراحی کردند و نام آن را «اسطرلاب العربیه» گذاشته اند.
در حالی که چه در دوران قبل از اسلام و چه بعد از آن همواره بهترین‌ها و پیچیده ترین استرلاب‌ها در محدوده مرکزی ایران یعنی شهرهای اصفهان و یزد ساخته می‌شده است. در واقع اصفهان سابقه ای دیرینه در ساخت استرلاب دارد و هم اکنون نیز به جرأت می‌توان گفت چرخ استرلاب در آن از حرکت نایستاده است. به طوری که هم اکنون استرلاب‌هایی که در اصفهان قلم زده می‌شوند در موزه‌های مردم شناسی کشورهای حاشیه خلیج فارس به نمایش در می‌آیند.
حال این سوال پیش می‌آید که چرا پرونده‌ای که 6 سال پیش تهیه شده نباید یک شماره ثبت داشته باشد؟ کدام کشور جمشید کاشانی، ابوسعید سجزی، ابوریحان بیرونی و نمونه‌هایی از این دانشمندان نجوم را دارد؟
جعفر صالحی معاون صنایع دستی اداره کل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری استان اصفهان در این باره می‌گوید: پرونده ثبت استرلاب در شورای استان به تایید رسیده و مدتی است پرونده را به منظور ثبت ملی به تهران فرستاده‌اند و منتظر تصمیم سازمان هستند.
ایرج صفایی به عنوان کارشناسی که حدود 20 سال به کار بازآفرینی استرلاب‌ها پرداخته و تا‌کنون حدود 8 نوع استرلاب را بازآفرینی کرده، می‌گوید: سعی کرده‌ایم برای اثبات ایرانی بودن استرلاب‌ها، آن‌ها را طوری طراحی کنیم که در نگاه اول افراد از نظر هنری متوجه ایرانی بودن آن‌ها بشوند و از طرف دیگر نیز تا آنجایی که شده از نام فارسی ستارگان استفاده کرده ایم.
همچنین از نقوش دوران اشکانی، هخامنشی و قبل از آن برای تزئینات بر روی استرلاب‌های ساخته خود استفاده کرده ایم.
ایشان اذعان می‌کند: در این مدت حدود 50 ابزار نجوم قدیم را باز آفرینی کردم و در آینده نیز کارهایی برای ارائه خواهم داشت. چندین ساعت آفتابی ساخته ام و به جز استرلاب‌هایی که تا کنون ساخت آن به اتمام رسیده، 5 نوع استرلاب دیگر را نیز در دستور کار خود دارم که پرداختن به آن‌ها نیازمند زمان و هزینه کافی است.
صفایی که تا کنون این فعالیت‌ها را از محل درآمد خود انجام داده، می‌گوید دولت تا این لحظه هیچ گونه حمایت مالی و معنوی از او نداشته است اما با این حال سعی کرده این کار را به خاطر تاریخ علم ایران و جهان انجام دهد.

استفاده از علم نجوم در کتاب‌های درسی
به گفته صفایی خوشبختانه استرلاب   پس از حدود 400 سال از ورطه رمالی و فالگیری بیرون کشیده شده و به عنوان یک ابزار علمی به آن نگاه می‌شود. اما نباید به همین بسنده کنیم و این موضوع باید بازتابی جهانی پیدا کند و نشان دهیم که در این زمینه فعال هستیم.
صفایی بر اهمیت استفاده از این علم در سیستم‌های آموزشی کشور اشاره دارد و می‌گوید: در این زمینه با همکاری یکی از دوستانم به وزارت آموزش و پرورش رفتیم و یک کارگاه آموزشی برای کارگروه تدوین کتب درسی گذاشتیم. در مورد استرلاب و نجوم برایشان توضیح دادیم و بالاخره با تلاش‌هایی که شد این بار قرار شد در کتاب‌های درسی به خصوص در کلاس نهم اشاره بیشتری به استرلاب شود و تنها به ارائه متنی مختصر در این باره بسنده نکنند.
 صالحی معاون صنایع دستی اداره کل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری استان اصفهان در این باب می‌گوید: بحث استرلاب به لحاظ علم نجوم از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است از این رو ما در تلاشیم که در کتب مدارس و دانشگاه‌ها بیشتر به موضوع بپردازند.
این مقام مسئول نوید می‌دهد که این اداره در نظر دارد در آینده نزدیک زمانی که کارخانه ریسباف برای تبدیل شدن به موزه آماده شد بخشی از مجموعه را به بحث استرلاب‌ها و نمایش ابزار مربوط به آن اختصاص دهد.