با بررسي اجمالي در باره نجوم قديم ايران مي توان به نكات افتخار آميز زيادي برخورد نمود. نجوم قديم ايران كه از حدود هزارسال پيش آغاز و تا حدود 400 سال قبل ادامه داشته است. بي شك وامدار اخترشناسي باستاني اين سرزمين بوده است. در واقع اخترشناسي باستاني ايران نيز از حداقل هشت هزار سال قبل (همزمان با پيدايش تمدنهاي جيرفت كرمان و سيلك كاشان ) پويا بوده است و تا دوران اشكانيان و حتي اوايل دوران ساساني ادامه پيدا كرده است. اما در دوران ساسانيان توجه بيش از حد به تنجيم يا اخترگويي موجب افول اين دانش در ايران گرديد. عاملي كه باعث اضمحلال نجوم ابران در دوران صفوي و بعد از آن نيز بود. و در اي دوران به جاي اندازه گيري هاي نجومي به طالع بيني پرداخته شد. و ابهت دانش نجوم را در نظر مردم از بين برد. اما ازجمله آثار به جاي مانده از نجوم قديم ايران مي توان به ابزارهاي نجومي اشاره كرد. ساخت و تكامل انواع ربع توسط منجمين ايراني و در رصدخانه هاي ايران يكي از اين نمونه هاست. ربع ها انواعي از ابزارهاست كه استفاده از آنها نسبت به استرلاب ساده تر بوده و البته دامنه كاربرد كمتري نيز داشته اند. ربع مقنطر ساختاري شبيه به نيمي از صفحه استرلاب داشته و اگرچه براي يك عرض جغرافيايي طراحي مي شده است. اما كوچكتر و ساده تر و قابل حمل ساخته مي شده است. ربع ساعتي نيز يك ابزار قابل حمل بوده و بوسيله آن مي توان ساعت را در طول روز تشخيص داد. همچنين ربع مجيب كه بر اساس سينوس زوايا طراحي مي شده و تا جنگ جهاني اول نيز بطور گسترده استفاده مي شده است. براي اندازه گيري زوايا و تخمين فاصله ها و تحليل پاره اي از داده هاي نجومي استفاده مي شده است.
ا.صفايي ، كارشناس رصدخانه دانشگاه كاشان با مطالعه گسترده بر روي اين سه ابزار نجومي، ابزاري را طراحي نموده است كه ساختار و كارايي هرسه ابزار در آن لحاظ گرديده است. اين ابزار از جنس فلز برنج با ضخامت چهار ميلي متر و شعاع 280 ميلي متر ساخته شده است. ربع مقنطر براي عرض جغرافيايي 32 درجه شمالي طراحي شده است. ربع مقنطر نصفي( يعني فاصله بين مقنطرات 2 درجه ) بوده و در طراحي آن موقعيت 9 ستاره طبق ساختار قرار گيري ستارگان در زرقاله درج گرديده است. ربع ساعتي نيز عمدتا براي عرض جغرافيايي 32 درجه طراحي شده ولي با دانستن غايت ارتفاع خورشيد در هر روز از سال در ساير عرضهاي جغرافيايي نيز فابل استفاده است. و براي تعيين ساعات معوجه يا نابرابر ( طبق ربع هاي ساعتي كه در ايران ساخته و مورد استفاده قرار مي گرفته است.) طراحي شده است. و ربح مجيب نيز با دقت يك درجه و بر اساس كاملترين نمونه هاي ربع مجيب مورد استفاده در ايران، طراحي و ساخته شده است. براي اين ابزار جعبه اي چوبي با تزيينات خاتم كاري كه رويه اي از جنس فلز برنج براي آن طراحي شده در نظر گرفته شده است.
در طراحي هنري اين ابزار از بن مايه هاي ايران باستان مخصوصا دوران اشكاني، هخامنشي و قبل از آن استفاده شده است تا ضمن اينكه گوياي ايراني بودن آن است، ياد آور درخشش اخترشناسي باستاني ايران باشد. همچنين به جاي استفاده از حساب جمل در نگارش اعداد، از عددهاي فارسي متداول امروزي استفاده شده است و از عدد صفر نيز استفاده گرديده شده تا گوياي معرفي اعداد اعشاري و مخصوصا عدد صفر از طرف ايرانيان به جهان باشد.
اين ابزار نيز همچون ديگر ابزارهاي نجوم قديم كه تاكنون سازنده آن ساخته است با هزينه شخصي تهيه گرديده است. و لازم به ذكر است كه مهندس صفايي تا كنون اقداماتي در زمينه احياي ابزارهاي نجوم قديم ايران انجام داده است كه مهم ترين آنها به شرح زير است:
