رصدخانه دانشگاه کاشان - نقد علمی مستند جمشید کاشانی برگزار شد.

فیلم مستند تلویزیونی غیاث الدین جمشید کاشانی در دو بخش 50 دقیقه ای به کارگردانی حسن هدایت ساخته شده و در اوایل پاییر 1394 از شبکه چهار سیما به نمایش درآمد. در بخش نخست این مستند به اختصار زندگینامه جمشی کاشانی بیان شده و به آثار و اختراعات و فعالیت های برجسته علمی این دانشمند ایرانی در زمینه نجوم پرداخته شده است. در بخش دوم به ابداعات جمشید کاشانی در زمینه ریاضیات و اهمیت آن در زمان خود پرداخته و در پایان کارنامه ای از درخشان ترین فعالیت های پژوهشی این شخصیت علمی بین المللی مطرح گردیده است.
پیشنهاد نقد و بررسی علمی این مستند تلویزیونی از طرف آقای ایرج صفایی کارشناس رصدخانه دانشگاه کاشان مطرح شد و مورد استقبال رییس دانشکده فیزیک و معاون پژوهشی دانشگاه کاشان قرار گرفت. با اعلام این خبر به کارگردان این فیلم، نسخه ای با کیفیت مناسب از این مجموعه از طرف کارگردان برای نمایش در اختیار دانشگاه قرار گرفت.
سمینار نقد و بررسی علمی مستند غیاث الدین جمشید کاشانی در سه بخش در سالن سمینار دانشکده علوم دانشگاه کاشان برگزار گردید. در دو بخش ابتدایی و انتهایی، دو قسمت از مجموعه تلویزیونی با حضور دانشجویان و علاقمندان به نمایش درآمد. در بین دو بخش نمایش فیلم، جلسه نقد علمی فیلم با حضور پروفسور علیرضا اشرفی استاد ریاضی دانشگاه کاشان، آقای محمدرضا عرشی پژوهشگر تاریخ علم و آقای ایرج صفایی کارشناس رصدخانه دانشگاه کاشان برگزار گردید.
پروفسور اشرفی در سخنرانی خود ابتدا به جایگاه غیاث الدین جمشید کاشانی در بین سه دانشمند برجسته ریاضی در ایران، یعنی خوارزمی، خیام و جمشید کاشانی پرداخت. در ادامه با تشریح اهمیت فعالیتهای محاسباتی جمشید کاشانی که گاه تا چند صد سال بعد بی مانند بوده پرداخت. ایشان که پژوهشی گسترده درباره تاریخچه محاسبه عدد پی انجام داده اند در این سمینار بیان کردند که در بین دانشمندان، جمشید کاشانی شاخص ترین پژوهش را در این زمینه انجام دادند. همچنین به موضوع دقت جمشید کاشانی در محاسبه جیب(سینوس) زاویه یک درجه پرداخته و به اهمیت این محاسبات در کاربردهای نجومی اشاره نمودند.
آقای عرشی با نگاهی از دیدگاه تاریخ علم به این فیلم مستند، اشاره صریح به سن جمشید در زمان نگارش بعضی از کتابهایش را چندان علمی ندانستند. چراکه سال تولد جمشید کاشانی دقیقا مشخص نبوده و بر اساس حدث و گمان سال 790 هجری قمری بیان شده است. همچنین اهمیت نگارش کتاب مفتاح الحساب توسط جمشید کاشانی را نتنها در بیان شیوه های جدید محاسبه، بلکه در روش آموزش دانش حساب در ریاضیات دانستند. ایشان روش بازنمایی عملیات ریاضی در فیلم را جالب و عامه فهم دانستند.
در ادامه ایرج صفایی ابتدا به بیان جنبه های شخصیتی جمشید کاشانی پرداخته و توانایی فیلم را در بازگو کردن اکثر این ویژگیهای علمی را ستودنی دانستند. آقای صفایی به کسب آگاهی توسط کارگردان در رابطه با فعالیتهای جمشید کاشانی، ساختار پیوسته زمانی فیلم منطبق با زندگینامه جمشید کاشانی، استفاده از قابلیتهای بصری سریال تلویزیونی نردبان آسمان بدون اینکه اشتباهات فاحش علمی این سریال را تکرار کند، استفاده از پویانمایی(انیمیشن) برای بیان بهتر مفاهیم که کمتر در مستندهای ایرانی رایج است، استفاده از تصاویر نسخه های خطی واقعی و تقریبا همزمان با ریتم فیلم و گفتار متن، تفکیک فعالیتهای ریاضی و نجوم در دو بخش و در نهایت مصاحبه با شخصیتهای علمی متعدد را از جمله نقاط قوت این مجموعه بیان کردند. و افزودند همین قابلیتهاست که موجب شده تا مورد نقد و بررسی علمی قرار گیرد.
ایرج صفایی نمایش ساختار غیر واقعی و مجعول طبق المناطق، اشاره نکردن به کاربرد مدار غیر دایره ای برای بعضی از سیارات در ساختار طبق المناطق که توجه به آن در زمان خود می توانست از جمله جهشهای علمی در ایران باشد و توضیحات ناکافی در باره ابزار لوح اتصالات را از کاستی های این مجموعه برشمردند. همچنین در پایان به دلایل احتمالی افول علوم دقیقه و گرایش به علوم غریبه از دوران صفوی در ایران اشاره کردند.