این سخنرانی که با حضور دکتر مصطفی زاهدی فر رییس دانشکده فیزیک دانشگاه کاشان برگزار شد. با استقبال بسیار خوب استادان فیزیک و ریاضیات دانشگاه کاشان، دانشجویان و علاقمندان نجوم مواجه شد، پروفسور هوخندایک ( Jan P. Hogendijk ) در ابتدا روشهای قبله یابی را به سه بخش زیر تقسیم نمودند:
1- روشهای غیر ریاضی برای تعیین سمت قبله
2- روشهای تقریب ساده با استفاده از مختصات جغرافیایی
3- استفاده از دایره عظیمه در مثلثات کروی
آنگاه به تاریخچه و چگونگی هریک از این روشها اشاره کردند.
و در ادامه به تشریح روشهایی که خود ایشان درباره آنها تحقیق کرده بودند، پرداختند. در این بخش نخست فرمولبندی ریاضی در آثار ابوریحان بیرونی برای محاسبه دقیق سمت قبله را شرح داده سپس به جداول میزان انحراف قبله مندرج در زیجهای دوره اسلامی و چگونگی کاربرد این جداول اشاره کردند.
اما مهمترین بخش سخنرانی ایشان درباره ابزارهای نجومی بود که سه نمونه از آنها در پانزده سال گذشته کشف شده و به قبله نماهای رازآمیز اصفهان مشهور هستند. در این ابزارها علاوه بر تعیین سمت قبله، فاصله هر نقطه از گستره وسیعی از کره زمین تا کعبه قابل سنجش است. مطابق با نظر پروفسور کینک، پژوهشگر تاریخ علم، منحنی های استفاده شده در این ابزارها از نوع دایره است. اما پروفسور هوخندایک ثابت کردند که این منحنی ها از معادله بیضی پیروی می کنند. ایشان ریشه این روش را از حدود هزار سال قبل تا ساخت این ابزارها در قرن هفدهم میلادی پیگیری کردند. این موضوع نشان دهنده شکوفایی نجوم اسلامی در دوران قدیم است. روش تسطیح کره که در این ابزارها استفاده شده است، ظاهرا در قرن بیستم میلادی دوباره کشف و به کاربرده شده است. درصورتی که در ایران قدیم از این روش قرنها استفاده می کرده اند. در پایان به پرسشی که پژوهشگر تاریخ علم به نام الی دکر ( Elly Dekker )در باره قدمت و محل ساخت این ابزارها مطرح کرده اند اشاره کردند.
در این جلسه آقای پویان رضوانی کارشناس ارشد تاریخ علم در ترجمه سخنانشان ایشان را همراهی می کردند.
