معمولا فعاليتهاي رصدي در شب انجام مي شود. اما مطالعه بر روي خورشيد ، و پديده هاي مرتبط با آن همچون خورشيد گرفتگي و گذر سيارات و گاه اختفاي سيارات با ماه (در روز) با داده هاي رصدي در روز انجام مي پذيرد. البته گاهي نيز پديده هاي خاصي نظير پديدار شدن دنباله دارهاي درخشان يا حتي ابرنواخترها در روز قابل رصد مي باشند. واقعيت امر اين است كه به دليل وجود جو در اطراف كره زمين و پراكنده شدن نور خورشيد در جو ما نمي توانيم اجرام كم نورتر آسمان را در روز مشاهده نماييم. درصورتي كه اگر جو وجود نمي داشت حتي ستارگان نيز در هنگام روز به سادگي قابل مشاهده مي بودند. بنابراين اگر از جو خارج شويم مي توانيم در حين مشاهده كره درخشان خورشيد، ستارگان پس زمينه آسمان را مشاهده نماييم. بنابراين تا هنگامي كه در داخل جو هستيم در هنگام روز فقط خورشيد و اجرام نسبتا پر نور قابل رصد مي باشند. اين اجرام اغلب شامل تعدادي از ستارگان ، سيارات پرنور ، دنباله دارها و ماه مي شوند. مشاهده ماه در روز و در پس زمينه آسمان آبي گاهي لذت بخش است . هرچند آلودگي هوا ، غبار ، ابر و حتي ساختمانهاي بلند در شهرها مانع توجه مردم عادي به آسمان و وجود ماه در آسمان مي شوند. بنابراين رصد هلال ماه در روز هاي ابتدايي و انتهايي ماه قمري نيز ميسر مي باشد. فقط ترجيحا براي تقويت قدرت بينايي و گاه افزايش توان تفكيك چشم بايد از ابزار مناسب استفاده شود.
چند سالي است تعدادي از رصدگران هلال ماه براي رصد هلال ماه اقدام به رصد در روز مي نمايند. شايد يكي از پر سابقه ترين رصدگاههاي هلال ماه نو به اين روش در ايران رصدخانه دانشگاه كاشان باشد. اين رصدخانه از تقريبا از چندماه پس از راه اندازي با تعدادي علاقمندان اين روش را با آزمون و خطا آغاز كرده و امروزه كمتر از پنج سال است كه در اين زمينه فعاليت مي كند.
رصد هلال ماه در روز به دو روش انجام مي پذيرد:
1- روش تنظيم دستي دستگاه : در اين روش از تلسكوپهاي با تنظيم دستي و يا نيمه اتوماتيك و حتي دوربين دوچشمي استفاده مي شود. با توجه به موقعيت هلال ماه نسبت به خورشيد و گاه سياره ناهيد ، موقعيت هلال ماه را تشخيص مي دهند. سپس ابزار خود را با روش تنظيم دستي به سوي هلال ماه نشانه روي مي كنند. البته زماني كه ماه و خورشيد نسبت به ناظر هم ارتفاع شده يا در يك سمت قرار بگيرند، اندكي كار ساده تر مي شود. مهم ترين اشكال اين است كه رصدكننده حتما بايد هلال را ببيند تا مطمئن شود كه درست هدفگيري كرده است. در اين شرايط اگر تلسكوپ موتوردار بوده و دقيقا قطبي شده باشد و مشكل خاصي پيش نيايد، رصد كننده مي تواند رصد خود را چند بار تاييد كرده و ديگران هم مي توانند مؤيد رصد ايشان باشند. اما اگر از تلسكوپ بدون موتور و يا دوربين دوچشمي استفاده شود، شانس كمتري براي تاييد رصد خواهد داشت. البته اين موضوع براي تلسوپهاي موتوردار كه وقفه اي در حركتشان ايجاد شود . يا دقيقا رديابي را انجام ندهد هم صادق خواهد بود. بنابراين روش چندان اطمينان بخشي به نظر نمي رسد.
2- روش تنظيم اتوماتيك دستگاه : در اين روش از تلسكوپهاي تمام اتوماتيك استفاده مي شود. روش كار به اين صورت است كه از شب قبل تنظيمات دستگاه انجام شده، و تا زمان رصد منتظر مي مانند. سپس به تلسكوپ فرمان مي دهند تا به سمت ماه نشانه روي كند. سپس سعي مي كنند تا هلال را در ميدان ديد تلسكوپ يا كمي اطراف آن مشاهده نمايند. مهم ترين مزيت اين روش اين است كه اگر رصدكننده در هنگام جستجو از محدوده هلال ماه خارج شود، با يك فرمان نشانه روي مجدد به سوي ماه ميسر خواهد بود. مزيت ديگر اين است كه در صورت يافتن هلال مي توان موقعيت تلسكوپ را روي ماه فيكس نمود. اما موقعيت ماه نسبت به ستارگان دچار تغييرات زيادي مي شود. حتي دقيق ترين تلسكوپها نيز با اندكي اختلاف به سوي ماه نشانه روي مي كنند. بنابراين يافتن هلال ماه بايد در يك بازه يك تا چند درجه اي صورت پذيرد. با اين وجود مي توان به تلسكوپ فرمان داد تا به سمت نقطه خاصي از ماه نشانه روي نمايد.
البته تنظيمات اوليه تلسكوپهاي تمام اتوماتيك گاهي با روش تنظيم در روز هم انجام مي شود. ولي دقت تنظيمات در شب بيشتر است. چرا كه قابليت امتحان با چندين جرم مختلف وجود دارد. با مقايسه اجمالي مي توان به اين نتيجه رسيد كه روش دوم يعني استفاده از تلسكوپهاي تمام اتوماتيك قابليت بيشتري داشته ولي نياز به تجهيزات بيشتري دارد.
مقايسه رصد هلال ماه به روش سنتي با روش رصد در روز
اما رصد هلال در روز تفاوتهايي با رصد سنتي هلال دارد. در روش سنتي رصدگر بايد در موقعيت مناسبي كه افق غربي كاملا باز داشته و غبار ناچيزي دارد مستقر شده و منتظر بماند تا پس از غروب خورشيد، هلال را مشاهده نمايد. در اين هنگام نور باز تاب شده از هلال ماه بايد از بيشترين ضخامت جو عبور نمايد. وجود غبار در هنگام غروب خورشيد نيز اجتناب ناپذير است. نكته ديگر اينكه رصدكننده زماني كمتر از يك ساعت و گاه فقط چند دقيقه در اختيار دارد تا اقدام به رصد هلال نمايد. وجود تلاطم جوي بسار زياد در هنگام غروب خورشيد، تغييرات شرايط آب و هوايي ناشي از تغيير ناگهاني دما همچون حركت ابرها از ديگر مشكلات رصد هلال به روش سنتي است. علاوه بر اين رصد هلال به روش سنتي وابستگي زيادي به پارامترهاي مختلف ماه همچون ميل دايره البروجي ، زمان مكث ماه پس از غروب خورشيد ، سمت هلال ، ارتفاع هلال و... دارد. استفاده از تلسكوپهاي بزرگتر به دليل ميزان تفرق نور قرمز در جو براي رصد سنتي مشكل زيادي ايجاد مي نمايد. بنابراين روش سنتي با ابزارهايي با تنظيمات دستي و با ابزارهاي محدود تري قابل انجام است. ولي مهم ترين مزيت آن اين مي تواند باشد كه بخش زيادي از نور خورشيد پس از غروب خورشيد كاهش يافته است. واين امر رصد را آسانتر مي كند.
در روش رصد در روز مهم ترين پارامتر ماه ، جدايي زاويه اي آن نسبت به خورشيد مي باشد. پارامترهاي ديگر همچون فاز ماه ، ضخامت هلال و قدر ظاهري وابستگي خطي يا بعضا غير خطي با جدايي زاويه اي دارند. اگرچه فاصله ماه تا زمين نيز در اين بين بي تاثير نيست. پارامترهايي همچون ميل دايره البروجي ماه ، سمت ماه تاثير چنداني بر رصد هلال در روز ندارند. اما از آنجا كه هرچه زاويه ارتفاع ماه نسبت به ناظر بيشتر باشد ضخامت جو كه نور ماه از آن عبور مي كند كمتر است . رصد هلال در حوالي ظهر و بعد از ظهر با روش رصد در روز آسان تر خواهد بود. بنابر اين مدت رصد ميتواند به چند ساعت هم بيانجامد. براي نمونه
رصد هلال ماه رمضان 1432 بيش از چهار ساعت در رصدخانه دانشگاه كاشان انجام گرفت.
بررسي تعداي از نتايج رصد هلال ماه در رصدخانه دانشگاه كاشان
رصدخانه دانشگاه كاشان از سال 1385 تلاشهايي را براي رصد هلال در روز آغاز نمود . در ابتدا با همكاري افرادي از ستاد استهلال اصفهان همچون عباس احمديان، محمد سلطان الكتابي و آقاي قاسمي اين روش را آغاز نمود. اما از سال 1386 اين روش را با تشكيل يك گروه به سرپرستي آقاي صفايي كارشناس رصدخانه دانشگاه كاشان پيگيري كرده و نتايج جالبي هم به دست آورده است. در بيشتر موارد رصد اوليه با تلسكوپ اصلي رصدخانه يعني تلسكوپ 16 اينچ مستقر در گنبد رصدخانه انجام شده و با تلسوپهاي كوچكتر نيز تاييد انجام شده است.
در جدول زير نتايج تعدادي از رصدهاي هلال با روش رصد در روز در رصدخانه دانشگاه كاشان همراه با مشخصات هلال ذكر گرديده است. براي مشاهده بهتراست ابتدا جدول را ذخيره كرده سپس مطالعه نماييد.
تعداري از نتايج رصد در روز اين رصدخانه همچون
رصد هلال ماه رمضان 1432 ،
رصدهلال ماه شوال 1431 ،
رصد هلال ماه رمضان 1431 ،
رصد هلال ماه رجب 1431 قبلا از طريق همين سايت منتشر گرديده است اما موارد زيادي صرفا پس از رصد گزارش به ستاد استهلال اعلام گرديده و بطور رسمي منتشر نشده است. در بين نتايج رصد با تلسكوپ 16 اينچ يك مورد رصد در روز با دوربين دو چشمي هم ذكر شده است. تا براي مقايسه پارامترهاي هلال آسانتر باشد.
در جدول دوم مشخصات هلال ماه شوال در هنگام غروب ماه ، در روز دوشنبه هفتم شهريور 1390 همچنين مشخصات هلال در ساعت 11 صبح سه شنبه هشتم شهريور 1390 ذكر گرديده است. مشاهده مي شود كه مشخصات هلال عصر روز دوشنبه بحراني بوده و حتي مكث منفي دارد. بنابراين با روش رصد سنتي به هيچ وجه قابل مشاهده نيست. اما در همين زمان با روش رصد در روز (در صورت مساعد بودن وضع هوا) اگرچه رصد هلال آسان به نظر نمي رسد ولي غير ممكن هم نيست. اما در صبح روز سه شنبه تقريبا دو ساعت قبل از اذان ظهر (باز هم در صورت مساعد بودن وضع هوا) رصد هلال در روز به سادگي قابل انجام خواهد بود. بنابراين شايد روش رصد هلال در روز چندان ذر بين عموم پشناخته شدن باشد ولي مي توان آينده روشني براي آن متصور شد. چرا كه با قابليت انعطاف زيادتر در زمان بيشتر براي رصد مي توان نتايج قابل اعتمادتري به دست آورد.
