رصدخانه دانشگاه کاشان - حریم بنای ساسانی نیاسر

دیدگاه ایرج صفایی، مسئول رصدخانه دانشگاه کاشان در دو بخش بصورت زیر منتشر شده است:

بنایی ساسانی با گنبد بیضوی

ایرج صفایی مسئول رصدخانه دانشگاه کاشان که از چهارطاقی نیاسر به عنوان آتشکده یاد می‌کند می‌گوید: آتشکده نیاسر، بنایی باستانی از اواخر دوره اشکانی یا اوایل دوره ساسانی بر بالای کوهی مشرف به شهر نیاسر است.

او با اشاره به ثبت این بنا در ۱۳۱۷ به شماره ۳۱۶ در فهرست آثار ملی ایران افزود: این بنا با قاعده تقریبی مربع، اضلاع حدود ۱۱ متر و ارتفاع حدود ۱۰ متر ساخته شده و در اطراف آن چهار ستون ال شکل، چهار دهانه را ایجاد کرده و در بالای هر دهانه، یک طاق با قوس بیضی، ساختار تقریباً مربع را در بالای بنا شکل داده است.

مسئول رصدخانه دانشگاه کاشان ادامه داد: چهار فیلپوش، مربع بالای بنا را به هشت ضلعی و بعد تقریباً دایره تبدیل کرده؛ چنانکه در عکس‌های کتاب "آثار ایران" مشخص است، این سازه احتمالاً دارای گنبد بیضوی شکل بوده که پس از تخریب با روش جناقی، سقف آن بازسازی شده است.

فراز و نشیب حیات آتشکده ساسانی

به گفته صفایی، پس از آنکه سقف بنا دوباره فرو ریخته، در ۱۳۳۴ باز هم با روش جناقی بنا را بازسازی کرده‌اند.

او افزود: این بنا، تاکنون چندین بار مرمت جزیی شده که آخرین آن در سال ۱۳۹۴ بوده است.

مسئول رصدخانه دانشگاه کاشان ادامه داد: به گفته کارکنان شهرداری نیاسر، محوطه تاریخی اطراف بنا در ۱۳۷۸با بلدوزر پاکسازی شده و بسیاری از آثار باستانی احتمالی از بین رفته است.

صفایی افزود: به گفته ساکنان محلی در نزدیکی بنا تنوره‌ای بوده که تخریب شده است. همچنین گفته شده که آتشدانی از جنس سنگ خاکستری به ارتفاع یک تا یک و نیم متر در مرکز آن بوده است.

به گفته او، کف‌سازی و سنگ‌فرش اطراف، همچنین مرمت غیر دقیق سکو‌های دور ستون‌ها موجب شده تا ساختار قبلی این سکو‌ها از چشم‌ها پنهان بماند.

مسئول رصدخانه دانشگاه کاشان گفت: تا پیش از ساخت آتشکده‌های ایران، بشر در ساخت بنا‌ها بیشتر از ساختار چوبی استفاده می‌کرد، گویا آتشکده‌های ایران از جمله آتشکده نیاسر نخستین بنا‌های برجای مانده است که سقف گنبدی دارد و بعد‌ها در کلیساها، کنیسه‌ها و مساجد هم استفاده شد که از جهش‌های معماری جهان و از افتخارات معماری ایران به شمار می‌آید. از این روی وظیفه تک تک ما است که از آتشکده نیاسر به عنوان یکی از سالم‌ترین آتشکده‌های ایران و جهان محافظت نماییم.

نوشتار بالا، با اندکی تغییر، بخشی از مقاله علمی پژوهشی "نقدی بر نظریه تعیین ابندای فصل‌ها در آتشکده نیاسر" نوشته ایرج صفایی است که در مجله مرمت و معماری ایران - سال یازدهم - شماره بیست و ششم - تابستان 1400 منتشر شده است.